Η αντιμετώπιση της Βαρρόωσης

Σαράντα χρόνια πόλεμος με τη βαρρόα 1978 – 2018

Βασίλης Λιάκος
Π. Καθηγητής Μελισσοκομίας-Μελισσοπαθολογίας
στην Κτηνιατρική Σχολή του ΑΠΘ

«Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί…».
Ηράκλειτος

Έχουν περάσει σαράντα χρόνια από τότε που πρωτοασχοληθήκαμε με τη βαρρόα. Ήταν ο πρώτος χρόνος μετά τη διαπίστωση του ακάρεος στον Έβρο. Κανείς δεν μπορούσε να φαντασθεί τότε τα προβλήματα που θα δημιουργούσε αυτό το μικρό άκαρι στην παγκόσμια μελισσοκομία, ούτε βέβαια και την πρόοδο που θα έφερνε στη μελισσοκομία της Ελλάδας. Οι προσπάθειες των πρώτων επιστημόνων, που κλίθηκαν τότε να ασχοληθούν με την αντιμετώπιση της βαρρόα και των άλλων προβλημάτων της μελισσοκομίας στη χώρα μας, βρήκαν ανταπόκριση στο πρόσωπο μεγάλης μερίδας παλαιών, κυρίως όμως νέων μελισσοκόμων. Στα σαράντα χρόνια που κύλησαν η μελισσοκομία της Ελλάδας άλλαξε όψη. Έκανε μεγάλα βήματα προόδου, τόσο μεγάλα ώστε να θεωρείται σήμερα από τις σημαντικότερες της Ευρώπης. Δυστυχώς παρά τις μακρόχρονες προσπάθειες των επιστημόνων σ΄όλο τον κόσμο, στο πρόβλημα βαρρόα δεν δόθηκε οριστική λύση. Το πρόβλημα αν και λιγότερο οξύ παραμένει μέχρι σήμερα και θα παραμένει μέχρι την ημέρα που θα καταστεί δυνατή η ανάπτυξη μελισσιών ανθεκτικών στο παράσιτο. Ως τότε οι μελισσοκόμοι, ιδιαίτερα οι επαγγελματίες, είναι υποχρεωμένοι να αντιμετωπίζουν τη βαρρόα με τα μέσα που προτείνονται κάθε φορά από την επιστημονική κοινότητα.

Στα μέσα αυτά περιλαμβάνεται και η χρήση βαρροακτόνων φαρμάκων. Τα φάρμακα όμως δεν δίνουν μόνο λύσεις, συχνά δημιουργούν και προβλήματα, μερικές φορές πολύ οδυνηρά. Η χρήση βαρροακτόνων φαρμάκων με μορφή ταινιών ή άλλων μεθόδων που επέτρεπαν πολυήμερη παρουσία του φαρμάκου στο μελίσσι, φάνηκε αρχικά ότι ήταν η αναμενόμενη λύση. Δυστυχώς η χαρά κράτησε λίγο. Κύρια αιτία η απώλεια της αποτελεσματικότητας των φαρμάκων, εξ’ αιτίας της ανάπτυξης ανθεκτικών στελεχών βαρρόα, η οποία τα κατέστησε σε λίγα χρόνια αναποτελεσματικά. Πριν περάσουν δέκα χρόνια από τη χρήση των συνθετικών πυρεθροειδών tau-fluvalinate και flumethrin ως ειδικών βαρροακτόνων σκευασμάτων (Apistan, Bayvarol), ήρθαν οι πρώτες αναφορές, από την Ιταλία αρχικά και από άλλες χώρες της Ευρώπης στη συνέχεια, για την παρουσία ανθεκτικών στελεχών βαρρόα ^{1, 2}. Ακολούθησαν αναφορές από τις Η.Π.Α για ανθεκτικά στελέχη στο Amitraz³ και λίγο αργότερα για τα σκευάσματα του Koumaphos, Αζουντόλ, Perizin και Chek-mite⁴.

Ως κύρια αιτία της τόσο γρήγορης ανάπτυξης ανθεκτικών στελεχών έχει αναφερθεί η αλόγιστη χρήση των φαρμάκων και ιδιαίτερα πρακτικών σκευασμάτων με βάση τις δραστικές ουσίες που αναφέρθηκαν πιο επάνω (πίνακας 1, στήλη 1). Πολλοί επαγγελματίες αλλά και ερασιτέχνες μελισσοκόμοι αγνοώντας τις επίμονες συστάσεις των επιστημόνων για πιστή εφαρμογή των οδηγιών χρήσης και ιδιαίτερα για τη μέθοδο και τη διάρκεια εφαρμογής του κάθε σκευάσματος, ανακάλυψαν κατά τη γνώμη τους δικές τους έξυπνες πατέντες που έκαναν περισσότερο αποτελεσματικά τα φάρμακα και ευκολότερη τη χρήση τους. Μόνο που αυτές οι δήθεν έξυπνες πατέντες επέτρεπαν την παρουσία του φαρμάκου για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα μέσα στο μελίσσι.

Πίνακας 1. Δραστικές ουσίες και βαρροακτόνα σκευάσματα για τα οποία έχουν διαπιστωθεί ανθεκτικά στελέχη βαρρόα

Η παρουσία ακαρεοκτόνων στην κυψέλη, εκτός από τη δημιουργία ανθεκτικών στελεχών είχε και άλλες δυσάρεστες επιπτώσεις στο μελίσσι και στα προϊόντα του. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 εμφανίσθηκαν αναφορές για την παρουσία καταλοίπων ακαρεοκτόνων στο μέλι και στο κερί^{5 6} και τις πιθανές επιπτώσεις τους στην υγεία του μελισσιού και των καταναλωτών. Οι αιτίες αυτές έστρεψαν από νωρίς το ενδιαφέρον των ερευνητών στη χρήση φυσικών ουσιών που έχουν ακαρεοκτόνες ιδιότητες όπως είναι η θυμόλη και τα οργανικά οξέα μυρμηκικό, γαλακτικό και οξαλικό. Μετά από μακρόχρονους πειραματισμούς, από ομάδες επιστημόνων, αποδείχθηκε ότι το οξαλικό οξύ είναι το περισσότερο αποτελεσματικό και έχει τις μικρότερες δυσμενείς επιπτώσεις στο μελίσσι. Η χρήση του υιοθετήθηκε από τους μελισσοκόμους σ΄όλο τον κόσμο. Σε πολλές χώρες της κεντρικής Ευρώπης καθώς και στον Καναδά έλαβε άδεια να χρησιμοποιείται νόμιμα ως ειδικό μελισσοκομικό φάρμακο για την καταπολέμηση της βαρρόωσης.

Το οξαλικό οξύ φάρμακο επιλογής

Το οξαλικό οξύ είναι τα τελευταία χρόνια το φάρμακο επιλογής στην αντιμετώπιση της βαρρόα, σ’ όλο τον κόσμο επειδή διαθέτει ορισμένα βασικά πλεονεκτήματα έναντι των άλλων φυσικών βαρροακτόνων.

Είναι πολύ τοξικό για τη βαρρόα, αντίθετα έχει σχετικά χαμηλή τοξικότητα για τις μέλισσες ^{7 8}, γεγονός που επιτρέπει τη χρήση θανατηφόρων δόσεων για τη βαρρόα χωρίς να βλάπτεται η υγεία του μελισσιού. Δεν παύει όμως να είναι επιβλαβές και για τις μέλισσες, για το λόγο αυτό δεν πρέπει να χρησιμοποιείται απερίσκεπτα. Το οξαλικό οξύ δρα κυρίως….

Η συνέχεια στην έντυπη καθώς και στην ηλεκτρονική μορφή του περιοδικού

Βιβλιογραφία
Ελληνική

1. Γκόρας Γ, Παπαθεοδώρου Β, Λάππας Κ, Θρασυβούλου Α, Παπαδοπούλου Φ, Δήμου Μ, Καραζαφείρης Ε, Λιόλιος Β, Καννέλης Δ, Αργενα Ν, Ροδοπύλου Μ, Τανανάκη Χ.(2017) Το οξαλικό οξύ ως μέσο καταπολέμησης της βαρρόα. 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Επαγγελματικής Μελισσοκομίας, Ιωάννινα4-5 Νοεμβρίου 2017.
2. Θρασυβούλου Α, Τσέλιος Δ, Αδαμίδου Μ, Γκαλίτσιου Θ, Διαμαντοπούλου Α. Ζαχαριάδη Π, Μαυροδήμου Κ. (1998) Ανθεκτικότητα βαρρόα στα φάρμακα. Οι πρώτες ενδείξεις. Μελισσοκομική Επιθεώρηση, 12:173-1777.
3. Κλεάνθους Δ, Παπαφωτίου Μ, Χριστοδουλίδου Ε, Παπανδρέου Γ, Θρασυβούλου Α. (1999) Ανθεκτικότητα της Βαρρόα στο Fluvalinate στην Κύπρο. Μελισσοκομική Επιθεώρηση13:260-263.
4. Γκόρας Γ, Τανανάκη Χ, Λιόλιος Β, Κανέλης Δ, Αργενά Ν, Καραζαφείρης Ε, Δήμου Μ, Ροδοπούλου Μ, Θρασυβούλου Α. (2015) Νεότερα στοιχεία για την αντιμετώπιση της Βαρρόα και των ιώσεων των μελισσών. 1^ο Πανελλήνιο Συνέδριο Επαγγελματικής Μελισσοκομίας, Αλεξανδρούπολη 7-8 Νοεμβρίου 2015.

Ξενόγλωσση

1.Lodesani M, Colombo M, Spreafico M. (!995) Ineffectivenes of Apistan treatment against the mite Varroa jacobsoni Oud. In several districts of Lombardy (Italy): Apidologie, 26:67-72.

2. Hillesheim E, Ritter W., Bassand D. (1996) First data on resistance mechanisms of Varroa jacobsoni (Oud.) against tau-fluvalinate, Exp. Appl. Acarol, 20: 283-296.
3. Elzen, P. J., Eischen F.A., Baxter, J. R.,Pettis J., Elzen G.V.,Wilson, W. T. (1998) Fluvalinate resistance in Varroa jacobsoni from several geographic locations. Am. Bee J. 138, 674-676.
4. Spreafico M, Eordegh F.R, Bernardinelli I, Colombo M. (200) – First detection of strains of Varroa destructor resistant to coumaphos. Results of laboratory tests and field trials. Apidologie, 32: 49-55.
5. Thrasyvoulou A.T., Pappas N. (1988) Contamination of honey and wax with malathion and coumaphos used against the varroa mite, J. Apic. Res. 27, 55– 61.

6. Wallner, K. 1992. Diffusion of active varroacide constituents from beeswax into honey. Apidologie23: 387–389.
7. Aliano N, Ellis M, Siegfried B, 2006, Acute Contact Toxicity of Oxalic Acid to Varroa destructor(Acari: Varroidae) and Their Apis mellifera (Hymenoptera: Apidae) Hosts in Laboratory Bioassays. J. Econ. Entomol. 99: 1579Ð1582.
8. Rademacher E, Harz M and Schneider S. (2017) Effects of Oxalic Acid on Apis mellifera(Hymenoptera: Apidae) Insects 8: 84.
9. Bogdanov S, Charriere J-D, Imdorf A, Kilchemman V, Fluri P. 2002. Determination of residues in honey after treatments with formic and oxalic acid under field conditions. Apidologie 33: 399–409.
10. Moosbenkhofer R, Unterweger H, Pechhacer H, Lenz A H. (2003) Investigations on the oxalic acid content of honey from oxalic acid treated and untreaded bee colonies. Europian Food Research and Technology 217:49-52.
11. Higes M., Aránzazu M., Suèárez M., Llorente J. (1999) Negative long–term effects on bee colonies treated with oxalic acid against Varroa jacobsoni Oud., Apidologie 30, 289–292.
12. Martín-Hernández R,. Higes M, Pérez JL, Nozal MJ, Gómez L, A. Meana A (2007). Short term negative effect of oxalic acid in Apis mellifera iberiensis. Spanish Journal of Agricultural Research 5(4), 474-480
13. Schneider S, Eisenhardt D, Rademacher E. (2012). Sublethal effects of oxalic acid on Apis melliferaL. (Hymenoptera Apidae): Changes in behavior and longevity. Apidologie43: 218–225.
14. Gregorc A, Pogacnik A, Bowen I.D. (2004). Cell death in honeybee (Apis mellifera) larvae treated with oxalic or formic acid. Apidologie (35) : 453-460
15. Hatjina F,  Haristos L. (2005). Indirect effects of oxalic acid administered by trickling method on honey bee brood. Journal of Apicultural research (44) 172-174.

16. Maggi M,E, Szawarski N, Marconi A, Gallez E, Medici E, Ruffimemgo S, Brasesco M, De Feudis L, Quintana S, Sammataro D, Eguaras M.(2015) A new formulation of oxalic acid for Varroa destructor control applied in Apis mellifera colonies in the presence of brood. Apidologie 47Q596-605.
17. Maggi M, Damiani N, Ruffinenngo R, Brasesco M, Szawarski N, Mitton G, Mariani F, Sammataro D, Quintana S, Eguaras M. (2017). The susceptibility of Varroa destructor against oxalic acid: a study case. Bulletin of Insectology 70:39-44.
18. Nanetti A, Rodriguez-García C, Meana A, Martín-Hernández R, Higes M. (2015). Effect of oxalic acid onNosema ceranaeinfection. Research in Veterinary Science, 102:167-172.
19. Papezicova I, Palicova M, Navratil M, Heumannova R, Fronc M. (2016). The effect of Oxalic acid applied by sublimation on honey bee colony fitness and a comparison with Amitraz. Acta Vet. Brno 85:255-260.
20. Anderwood RM, Currie RW (2009). Indoor winter fumigation with formic acid for control of Acarapis woodi (Acari:Tarsomenidae) and Nosema disease, Nosema spp. J.Econ Entomol 102:1729-1736.