Βασίλης Λιάκος
Π. Καθηγητής στην Κτηνιατρική Σχολή Του Α.Π.Θ.
Μελισσοκομική Επιθεώρηση Μάιος-Ιούνιος 2017, Τεύχος 253, σελ. 206
Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στις μέρες μας οι μελισσοκόμοι, ιδιαίτερα οι νέοι στο επάγγελμα, είναι οι ασθένειες των μελισσιών. Σε αντίθεση με τους άλλους κλάδους της κτηνοτροφίας που οι ιδιοκτήτες των ζώων μπορούν εύκολα να βρουν τον εξειδικευμένο κτηνίατρο που θα τους βοηθήσει στην αντιμετώπιση του προβλήματός τους, με τη μελισσοκομία τα πράγματα δεν είναι τόσο εύκολα. O μελισσοκόμος για να μπορεί να κρατά τα μελίσσια του γερά, οφείλει να έχει βαθειά γνώση του αντικειμένου του, ιδιαίτερα σ’ ότι αφορά τη διάγνωση και την αντιμετώπιση των ασθενειών του μελισσιού.
Όπως παλαιότερα έτσι και τώρα για τη σωστή ενημέρωση των νέων μελισσοκόμων, από τις στήλες της Μελισσοκομικής Επιθεώρησης θα παρουσιασθούν το δυνατό πιο αναλυτικά και κατανοητά οι σημαντικότερες ασθένειες των μελισσών με ειδικότερο βάρος στη διάγνωση και την αντιμετώπισή τους.
Αμερικάνικη Σηψηγονία
Εισαγωγή
Η Αμερικάνικη Σηψηγονία είναι μια από τις πιο επικίνδυνες μεταδοτικές ασθένειες των μελισσιών. Προσβάλει το γόνο και των τριών τάξεων όχι όμως τις ενήλικες μέλισσες. Μεταδίδεται με βραδύ ρυθμό, σκοτώνει σχεδόν το σύνολο των μελισσιών που προσβάλει και μπορεί να εξολοθρεύσει πολλά μελίσσια μιας περιοχής αν δεν υπάρξει έγκαιρη και αποτελεσματική ανθρώπινη παρέμβαση.
Κοσμοπολίτικη ασθένεια αποτελεί απειλή για την παγκόσμια μελισσοκομία. Προκαλεί κάθε χρόνο σημαντική οικονομική ζημία στον κλάδο και για την αντιμετώπισή της έχουν ληφθεί στην Ε.Ε. και στα περισσότερα αναπτυγμένα κράτη του κόσμου μέτρα βιοασφάλειας (θανάτωση μολυσμένων μελισσιών, καραντίνα μελισσοκομείων).
Είναι γνωστή στην Ελλάδα από την αρχαιότητα (Αριστοτέλης). Έγινε μάστιγα των μελισσών μετά την εγκατάσταση των μελισσιών σε πλαισιοκυψέλες. Στις ημέρες μας ενδημεί σε μεγάλο αριθμό μελισσοκομείων σ’ όλη τη χώρα.
Το παθογόνο αίτιο
Σύμφωνα με τις σύγχρονες μεθόδους ταυτοποίησης (PCR) η ασθένεια οφείλεται σε ένα και μόνο σπορογόνο μικρόβιο τον Paenibacillus larvae, ο οποίος διαθέτει τέσσερες γενοτύπους με τα ονόματα ERIC I, ERIC II, ERIC III, ERIC IV. Από αυτούς πρακτικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν κυρίως ο γενότυπος ERIC I, που διαπιστώνεται σε ποσοστό μεγαλύτερο του 80% των δειγμάτων στην Ευρώπη και σε μικρότερο βαθμό ο γενότυπος ERIC II, ο οποίος έχει διαπιστωθεί στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη καθώς και στη βόρειο Ιταλία. Στην Ελλάδα δεν έχει γίνει ανάλογη έρευνα και δεν γνωρίζουμε ποιον ή ποιους γενοτύπους του βακίλου έχουμε. Οι γενότυποι ERIC III και ERIC IV δεν έχουν κανένα πρακτικό ενδιαφέρον, δεν έχουν απομονωθεί από μολυσμένα μελίσσια, απλά υπάρχουν ελάχιστα στελέχη τους σε συλλογές καλλιεργειών σε μικροβιολογικά εργαστήρια αναφοράς.
Αντίθετα μεγάλο πρακτικό ενδιαφέρον έχουν οι σπόροι του βακίλου που είναι υπερβολικά μακρόβιοι και ανθεκτικοί. Παραμένουν ζωντανοί, ικανοί να μεταδώσουν την ασθένεια, για πολλές δεκαετίες. Αντέχουν στη σήψη και τις υψηλές θερμοκρασίες. Αντέχουν 14 λεπτά βρασμού στο νερό, 30 λεπτά στο μέλι και για 9 λεπτά στους 160 C στο λιωμένο κερί. Καταστρέφονται από ορισμένα απολυμαντικά όπως το νερό Javel, η φορμόλη, το οξείδιο του αιθυλενίου και το βρωμιούχο αιθύλιο. Η εφαρμογή των οποίων στη μελισσοκομική πράξη είναι δύσκολη ή απόλυτα αδύνατη στην Ελλάδα.
Λοιμογόνος δύναμη – Παθογένεση
Η μετάδοση της ασθένειας γίνεται μόνο με τους σπόρους που καταπίνει με την τροφή της η προνύμφη. Η προνύμφη είναι ευαίσθητη τις πρώτες 24 ώρες της ζωής της, οπότε αρκούν 10 ή και λιγότεροι σπόροι για να μολυνθεί, ενώ απαιτούνται εκατομμύρια σπόροι για να μολυνθεί προνύμφη μεγαλύτερη των δύο ημερών. Μετά την κατάποσή τους οι σπόροι φτάνουν στο μέσο έντερο όπου βλαστάνουν και αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται με ραγδαίο ρυθμό, καταναλώνουν την τροφή της, καταστρέφουν τους ιστούς της και την οδηγούν τελικά στο θάνατο. Η ταχύτητα του πολλαπλασιασμού εξαρτάται από το γενότυπο του μικροβίου.
Μετά το θάνατο της προνύμφης οι συνθήκες καθίστανται δυσμενείς για το βάκιλο που τελικά σπορογονεί. Σπορογονία είναι δυνατό να παρατηρηθεί και στο στάδιο της προνύμφης, συνήθως όμως παρατηρείται στο στάδιο της προχρυσαλίδας μετά την ενδέκατη ημέρα και το σφράγισμα του γόνου. Σε μία και μόνο νεκρή προχρυσαλίδα δημιουργούνται περίπου 2500 εκατομμύρια σπόροι. Στελέχη που ανήκουν στο γενότυπο ERIC I είναι λιγότερο λοιμογόνα από αυτά των άλλων γενοτύπων. Χρειάζονται γύρω στις 12 ημέρες για να προκαλέσουν το θάνατο όλων των μολυσμένων προνυμφών, γεγονός που συμβαίνει μετά το σφράγισμα των κελιών. Κάποιες μάλιστα προνύμφες προλαβαίνουν να νυμφωθούν, γεγονός που επιτρέπει την εμφάνιση του συνόλου των κλασικών κλινικών συμπτωμάτων της Αμερικάνικης σηψηγονίας. Αντίθετα άτομα που ανήκουν στον ERIC II είναι έντονα λοιμογόνα και σκοτώνουν την προνύμφη περίπου σε 7 ημέρες (Genersch et all., 2005, 2006). Πράγμα που σημαίνει ότι ελάχιστος αριθμός προνυμφών πεθαίνει μετά το σφράγισμα των κελιών με αποτέλεσμα να εμφανίζονται σε πολύ μικρό αριθμό κελιών τα κλασικά συμπτώματα της ασθένειας.
Επιδημιολογία.
Η μετάδοση και η διασπορά μέσα στην κυψέλη γίνεται με την κατάποση σπόρων που οι παραμάνες μέλισσες μεταφέρουν με την τροφή στις νεαρές προνύμφες. Οι παραμάνες που ασχολούνται ταυτόχρονα και με τον καθαρισμό των κηρήθρων, στην προσπάθειά τους να καθαρίσουν τα μολυσμένα κελιά μολύνουν με σπόρους τα στοματικά τους μόρια και τα πόδια τους με σπόρους, τους οποίους στη συνέχεια μεταφέρουν….
