Παραγωγή βασιλισσών (Μέρος’Α)

Ν. Παππάς, Bιολόγος

Όπως δημοσιεύθηκε στο τεύχος
Σεπτεμβρίου – Οκτωβρίου 2005 σελ. 284

«Μια καλή και νεαρή βασίλισσα είναι η εγγύηση για μια γρήγορη ανάπτυξη του μελισσιού και για μια καλή παραγωγή». Χιλιοειπωμένο είναι, όλα τα βιβλία το γράφουν, σε κάθε εκπαίδευση επαναλαμβάνεται. Κι όμως, ενώ όλοι το ξέρουν μόνο λίγοι είναι αυτοί που το εφαρμόζουν. Μετά από δύο χρόνια ζωής η γέννα της βασίλισσας μειώνεται αισθητά. Όσες τροφοδοτήσεις κι αν γίνουν, όσα φάρμακα κι αν «πέσουν» η παραγωγή μελιού και των άλλων προϊόντων του μελισσιού θα είναι μειωμένη.

Ως δικαιολογία προβάλλεται ότι δεν μπορούν να εμβολιάσουν. Πρόκειται για το πιο εύκολο πράγμα σ’ όλη τη διαδικασία εκτροφής βασιλισσών. Όποιος θέλει μπορεί να μάθει. Μέσα σε δύο ώρες το έχει καταφέρει. Είναι σαν το ποδήλατο, που το μαθαίνεις μια φορά και δεν το ξεχνάς σ’ όλη σου τη ζωή. Κάντε όλοι μια προσπάθεια, αξίζει τον κόπο.

Παρακάτω θα επαναλάβουμε για μια φορά ακόμη την κλασσική μέθοδο παραγωγής βασιλισσών. Στο επόμενο τεύχος θα αναφερθούμε σ’ έναν τρόπο σχηματισμού των κυψελιδίων σύζευξης, που κατά τη γνώμη μου αποτελεί κρίσιμο και ανασταλτικό παράγοντα στη διαδικασία της βασιλοτροφίας.

Γιατί πρέπει ο μελισσοκόμος να παράγει βασίλισσες;

1. Επειδή παράγει τις βασίλισσες όταν τις χρειάζεται
2. Επειδή μπορεί να κάνει επιλογή του γενετικού υλικού
3. Για να μην καθυστερούν τα μελίσσια του στην ανάπτυξη
4. Επειδή μια νεαρή και καλή βασίλισσα στο μελίσσι είναι εγγύηση για καλή παραγωγή.
5. Έτσι θα μάθει  να παράγει και βασιλικό πολτό γιατί πρόκειται για την ίδια διαδικασία.

Απαραίτητες γνώσεις βιολογίας του μελισσιού και της μέλισσας για τη βασιλοτροφία

Για να ξέρουμε τι κάνουμε και γιατί το κάνουμε έτσι, απαραίτητη είναι η γνώση κάποιων στοιχείων από τη βιολογία του μελισσιού και της μέλισσας, όπως τα παρακάτω:

1. Η βασίλισσα γεννάει δύο ειδών αυγά: αγονιμοποίητα και γονιμοποιημένα.

Από τα αγονιμοποίητα προκύπτουν κηφήνες ενώ από τα γονιμοποιημένα εργάτριες ή βασίλισσες. Οι λάρβες που θα γίνουν τελικά εργάτριες δέχονται στην τροφή τους, μετά την τρίτη ημέρα της οντολογικής τους εξέλιξης, μέλι και γύρη. Εκείνες όμως οι λάρβες που θα γίνουν βασίλισσες θα συνεχίσουν να τρέφονται από τις παραμάνες μέλισσες μόνο με βασιλικό πολτό.

Δηλαδή η βασίλισσα οφείλει την ύπαρξή της μόνο και μόνο στη συνεχή διατροφή της με  βασιλικό πολτό.

2. Ο χρόνος της οντολογικής εξέλιξης (από αβγό μέχρι να εκκολαφθεί από το κελί ως τέλειο έντομο) της βασίλισσας είναι 16 ημέρες.

Είναι σημαντικό όμως να γνωρίζουμε ότι δεν είναι πάντα 16 ημέρες αλλά μπορεί να είναι μικρότερος ή μεγαλύτερος.
Η γνώση αυτή έχει σημασία ώστε να παρεμβαίνουμε στις σωστές ημερομηνίες κατά τη διαδικασία της βασιλοτροφίας, με  ασφαλή χρονικά όρια.

3. Το μελίσσι αρχίζει την εκτροφή βασιλικών κελιών όταν δεν υπάρχει βασίλισσα στο μελίσσι.

Συνεπώς για να αρχίσει το μελίσσι να εκτρέφει τα βασιλικά κελιά που θα του δώσουμε πρέπει να είναι ορφανό, δηλαδή θα πρέπει πρώτα να αναζητήσουμε τη βασίλισσα και να την αφαιρέσουμε.

4. Μπορεί όμως ένα μελίσσι να συνεχίσει την εκτροφή των βασιλικών κελιών που έχουν ήδη ξεκινήσει αρκεί να μην υπάρχει άμεση επαφή της βασίλισσας με τα κελιά.

Η γνώση αυτή μας επιτρέπει να χρησιμοποιούμε μελίσσια για τη συνέχιση της εκτροφής που όμως θα έχουν και τη βασίλισσα, αρκεί αυτή να μην έρχεται σε άμεση επαφή με τα κελιά. Έτσι δημιουργούνται τα μελίσσια αποπεράτωσης που θα δούμε παρακάτω.

5. Όταν υπάρχουν βασιλικά κελιά στο μελίσσι, αυτό δεν θα δεχθεί άλλα νέα κελιά για εκτροφή.

Συνεπώς όταν τοποθετούμε τα εμβολιασμένα βασιλικά κελιά στο μελίσσι, πρέπει πρώτα να ψάξουμε με επιμέλεια και να καταστρέψουμε τα τυχόν δικά του κελιά που ίσως έχει αρχίσει να κατασκευάζει.

6. Η βασίλισσα μετά την εκκόλαψή της ταΐζεται από τις μέλισσες και προετοιμάζεται για το γαμήλιο ταξίδι. Η διαδικασία αυτή διαρκεί περίπου 8 με 10 ημέρες.
7. Ζευγαρώνει στον αέρα με 8-17 κηφήνες.
8. Αρχίζει τη γέννα 3-5 ημέρες μετά το ζευγάρωμα.
9. Σε κάθε μελίσσι ζει μόνο μια βασίλισσα.

Εάν συνεπώς αφήσουμε πολλά βασιλικά κελιά σε ένα μελίσσι να εκκολαφθούν, τελικά θα μείνει μόνο μία βασίλισσα μετά από πάλη που θα συμβεί μεταξύ των νεαρών βασιλισσών. Για το λόγο αυτό δημιουργούνται μικρά μελισσάκια, τα λεγόμενα κυψελίδα σύζευξης, στα οποία τοποθετείται μόνο ένα βασιλικό κελί, μερικές μέρες πριν βγει η βασίλισσα.

10. Οι μέλισσες περιποιούνται βασίλισσα από άλλο μελίσσι όταν αυτή είναι περιορισμένη σε κλουβί, παρ’ όλο που στο μελίσσι υπάρχει βασίλισσα.

Έτσι μπορούμε να φυλάξουμε για μερικές μέρες βασίλισσες που για οποιονδήποτε λόγω δεν μπορούμε άμεσα να τις χρησιμοποιήσουμε (τράπεζα βασιλισσών).

11. Οι μέλισσες ενός μελισσιού δεν δέχονται μια νέα – ξένη βασίλισσα. Την «κουβαριάζουν» και την σκοτώνουν.

Συνεπώς η εισαγωγή βασίλισσας σε ένα ορφανό μελίσσι πρέπει να γίνει με ειδικά κλουβιά, τα λεγόμενα κλουβιά εισαγωγής βασιλισσών.

Η κλασική μέθοδος εκτροφής βασιλισσών

Ο εμβολιασμός

Η μεταφορά της νεαρής λάρβας από το κελί της κηρήθρας στο τεχνητό κελί λέγεται εμβολιασμός. Ο εμβολιασμός είναι βασικό στοιχείο της βασιλοτροφίας

Η ηλικία της λάρβας πρέπει να είναι μέχρι 36 ώρες

Χρειάζεται εμπειρία για να εκτιμήσει σωστά ο μελισσοκόμος την ηλικία αυτήν.

Πρακτικά μπορεί να πάρει μια κηρήθρα με νεαρό γόνο που ακόμη έχει αυγά. Τότε επιλέγει τις μικρότερες λάρβες (ΟΧΙ ΑΥΓΑ) για τον εμβολιασμό του.

Σιγά – σιγά συνηθίζει το μέγεθος που έχουν οι σωστές λάβες και πολύ σύντομα δεν θα χρειάζεται πλέον άλλη βοήθεια.

Σε πολλούς μελισσοκόμους φαίνεται ανυπέρβλητο εμπόδιο ο εμβολιασμός γιατί, λένε, δεν βλέπουν τη μικρή λάρβα μέσα στο κελί.

Μέτρα για να ξεπεραστεί αυτό το εμπόδιο:

1. Άσκηση για μερικές ώρες δοκιμαστικά. Το πρόβλημα θα λυθεί σύντομα, σας το λέω από εμπειρία.
2. Χρήση βοηθητικού μεγεθυντικού φακού.
3. Χρήση κατάλληλου φωτισμού.
4. Xρήση της συσκευής Γέντερ.
5. Χρήση της συσκευής ΕΖΙ ΚΟΥΙΝ.

[Mε τις δύο συσκευές (4 και 5) μεταφέρεται η λάρβα χωρίς να γίνει εμβολιασμός].

6. Σε μια κηρηθροθήκη τοποθετούμε τη βασίλισσα πάνω σε μια καθαρή καλοχτισμένη κηρήθρα για 4 μέρες. Οι λάρβες που θα υπάρχουν την ημέρα αυτή στην κηρήθρα έχουν την κατάλληλη ηλικία των 24 ωρών που χρειαζόμαστε.

Μπορούμε να τις πάρουμε με ένα εμβολιαστήριο από τα κελιά.

Ή με ένα λεπτό ποτιστήρι ρίχνουμε πάνω στην κηρήθρα νερό, περίπου 35 °C, χτυπάμε λίγες φορές την κηρήθρα από τα πλάγια. Οι λάρβες τότε επιπλέουν πάνω στο νερό.

Σε ένα τελάρο με μαύρο φόντο τεντώνουμε νάιλον κάλτσα και ρίχνουμε το νερό με τις λάρβες. Οι λάρβες θα μείνουν πάνω στην κάλτσα και θα φαίνονται καλά γιατί υπάρχει το μαύρο φόντο. Με ένα εμβολιαστήρι τις παίρνουμε και τις μεταφέρουμε στα τεχνητά βασιλικά κελιά.

Υλικά απαραίτητα για τη βασιλοτροφία

1. Μελίσσια.
2. Τεχνητά βασιλικά κελιά με τις αντίστοιχες βέργες (τα βρίσκουμε στο εμπόριο).
3. Εμβολιαστήριο (φώτ.1), ειδικό μικροόργανο που χρησιμεύει για τη μεταφορά της νεαρής λάρβας από την κηρήθρα στο τεχνητό βασιλικό κελί. Μπορεί να είναι κι ένα κατάλληλο πινελάκι Ν°1.
4. Βασιλικό πολτό. Αραιωμένος με νερό 50% τοποθετείται μια σταγόνα με το πίσω μέρος του εμβολιαστηρίου στο τεχνητό βασιλικό κελί πριν τη μεταφορά της λάρβας. Ο πολτός αυτός δεν αποτελεί τροφή για τη λάρβα (το σκουλήκι) γιατί οι μέλισσες θα τον πάρουν αμέσως όταν θα τοποθετηθούν τα κελιά στο μελίσσι. Σκοπός της ενέργειας αυτής είναι να μην ξηραθεί η λάρβα όσο καιρό είναι ακόμη εκτός κυψέλης. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ακόμη και αραιωμένο μέλι ή σκέτο νερό. Η θερμοκρασία του υγρού πρέπει να είναι γύρω στους 35 °C.
5. Κλουβιά εισαγωγής και αποστολής βασιλισσών. Υπάρχει πληθώρα τέτοιων κλουβιών στο εμπόριο. Όλα έχουν αποδειχθεί κατάλληλα για το σκοπό αυτόν.
Μελίσσια

Μελίσσια

Α. Μελίσσι έναρξης

Το μελίσσια έναρξης  είναι ένα δυνατό μελίσσι, διώροφο, που περιορίζεται στον ένα μόνο θάλαμο στη γονοφωλιά και δεν έχει βασίλισσα(φώτ.2). Στο μελίσσι αυτό πρωτοτοποθετούνται τα εμβολιασμένα βασιλικά κελιά για να αρχίσει η εκτροφή τους. Για το λόγο αυτό λέγεται και μελίσσι έναρξης. Στο μελίσσι αυτό τα κελιά θα μείνουν μόνο μία μέρα.

Β. Μελίσσια αποπεράτωσης

Πρόκειται για μελίσσια δυνατά, διώροφα τα οποία έχουν την βασίλισσά τους περιορισμένη μέσω ενός βασιλικού διαφράγματος στον κάτω όροφο (γονοφωλιά). Σ’ αυτά τα μελίσσια τοποθετούνται τα «πιασμένα» βασιλικά κελιά, τα οποία θα πάρουμε από το μελίσσι έναρξης. Η εκτροφή τους θα συνεχιστεί, θα σφραγιστούν και θα παραμείνουν  εκεί μέχρι τη 10η ημέρα μετά τον εμβολιασμό τους στο μελίσσι έναρξης.

Γ. Μελίσσια σύζευξης

Πρόκειται για μικρά μελισσάκια διαφόρων μορφών και δυναμικότητας, τα οποία δεν έχουν βασίλισσα (φώτ.3). Το ζωντανό υλικό (μέλισσες και γόνο) που είναι απαραίτητο το παίρνουμε από άλλα δυνατά μελίσσια του μελισσοκομείου μας. Στα μελίσσια σύζευξης τοποθετείται από ένα βασιλικό κελί που προέρχονται από τα μελίσσια σύζευξης. Στα μελίσσια αυτά θα εκκολαφθεί η βασίλισσα από το κελί της, θα περιποιηθεί από τις μέλισσες θα πετάξει μετά από 8-10 ημέρες για ζευγάρωμα και θα αρχίσει τη γέννα της σε 3 με 5 ημέρες μετά την επιστροφή από το γαμήλιο ταξίδι της.

Μετά τον έλεγχο για το αν η γέννα είναι καλή τελειώνει και η διαδικασία βασιλοτροφίας. Τη νεαρή βασίλισσα μπορούμε να την πάρουμε και να την χρησιμοποιήσουμε ανάλογα με τις ανάγκες μας.

Για το σχηματισμό κυψελιδίων σύζευξης θα επανέλθουμε στο τέλος του άρθρου, όπου θα αναφερθώ σε έναν τρόπο που εφήρμοσα φέτος στο μελισσοκομείου μου και ο οποίος φαίνεται ότι λύνει κάποια σοβαρά προβλήματα.

Πρόγραμμα παραγωγής βασιλισσών με την κλασική μέθοδο
1η ημέρα: Προετοιμασία μελισσιών έναρξης  και αποπεράτωσης.

Μελίσσι έναρξης: Αφαιρείται η βασίλισσα και ο ασφράγιστος γόνος εκτός από ένα πλαίσιο με νεαρό γόνο, το οποίο τοποθετείται στο κέντρο του μελισσιού.(το πλαίσιο αυτό θα αφαιρεθεί την επόμενη ημέρα και στη θέση του θα τοποθετηθεί η βέργα με τα εμβολιασμένα κελιά). Το μελίσσι τροφοδοτείται με σιρόπι. Η βασίλισσα που αφαιρείται τοποθετείται, προστατευόμενη από ένα βασιλικό κλουβί, σε ένα γειτονικό μελίσσι. Τη σύνθεση και θέση των πλαισίων στο μελίσσι έναρξης βλέπετε στο σχήμα 1.

Μελίσσια αποπεράτωσης: Βρίσκεται η βασίλισσα και περιορίζεται με ένα βασιλικό διάφραγμα στον κάτω όροφο. Η σύνθεση των κηρηθρών στο σχήμα 2. Και τα δύο μελίσσια τροφοδοτούνται με σιρόπι.

2η ημέρα:Εμβολιασμός και τοποθέτηση των εμβολιασμένων κελιών (60-90) στο μελίσσι έναρξης.

Παραπάνω αναφερθήκαμε στον εμβολιασμό. Πρέπει να συμπληρώσουμε ότι ο εμβολιασμός πρέπει να γίνεται σε σκιά. Η άμεση έκθεση των (λαρβών) σκουληκιών στον ήλιο μπορεί να προκαλέσει και το θάνατό τους λόγω των υπέρυθρων ακτινών.

3η ημέρα:

α. Μεταφορά των «πιασμένων» βασ. κελιών στα μελίσσια αποπεράτωσης. 10 έως 15 κελιά σε κάθε μελίσσι αποπεράτωσης γιατί το μελίσσι αυτό δεν θα μπορέσει να εκθρέψει καλά τις λάρβες αν τα κελιά που θα δοθούν είναι πάρα πολλά. Συνεπώς, αν ένα μελίσσι έναρξης «πιάσει» 60 κελιά, τότε θα χρειαστούν 4 έως 6 μελίσσια αποπεράτωσης και 60 μελίσσια σύζευξης (σχήμα 3).

β. Eπαναφορά της βασίλισσας στο μελίσσι έναρξης.

Ο ρόλος του μελισσιού έναρξης έχει ολοκληρωθεί. Πρέπει να επανέλθει στην πρωτέρα του κατάσταση. Η βασίλισσα που φυλάσσεται στο γειτονικό μελίσσι σε κλουβί πρέπει να εισαχθεί στο παλιό της μελίσσι. Οι μέλισσες δεν την αναγνωρίζουν πλέον και γι αυτό πρέπει να γίνει κανονική εισαγωγή με κλουβί εισαγωγής.

9η ημέρα: Προετοιμασία των κυψελιδίων σύζευξης

Από τα πιο δυνατά μελίσσια του μελισσοκομείου μας παίρνουμε μέλισσες και γόνο και τα τοποθετούμε στα κατάλληλα προς τούτο κυψελίδια και τα μεταφέρουμε 4 με 5 χιλιόμετρα μακριά από το μελισσοκομείο. Προσοχή να μην πάρουμε κατά λάθος τις βασίλισσες. Για μια σωστή εκτροφή απαιτούνται πάνω από 1500 μέλισσες ανά κυψελίδιο.(Ένα πλαίσιο φέρει κατά μέσω όρο 1750 μέλισσες).  Για τα συνήθη τριπλοκυψελίδια που χρησιμοποιούν οι έλληνες μελισσοκόμοι  χρειαζόμαστε δύο πλαίσια (ένα με γόνο και ένα με τροφές). Τα μελίσσια αυτά τροφοδοτούνται με σιρόπι ή ζαχαροζύμαρο.

11η ημέρα: Μεταφορά των βασ. κελιών στα μελίσσια σύζευξης.

Σε κάθε κυψελίδιο προσκολλάμε σε μια από τις κηρήθρες του από ένα ώριμο βασιλικό κελί. Την ημέρα αυτή (11η) η βασίλισσα βρίσκεται στην14η ημέρα της οντολογικής της εξέλιξης. Δηλαδή θα βγει  από το κελί σε δύο ακόμη ημέρες.

13-14η ημέρα: Έλεγχος αν εκκολάφθηκε η νεαρή βασίλισσα.

Ο έλεγχος αυτός πρέπει να γίνει με μεγάλη προσοχή. Αν είναι δυνατό χωρίς να καπνίσουμε το μελισσάκι. Συνήθως οι μέλισσες αν διαταραχτούν θανατώνουν τη νεαρή παρθένα βασίλισσα. Δεν είναι απόλυτη ανάγκη να ψάξουμε την ίδια τη βασίλισσα, ελέγχουμε αν το κελί είναι ανοιχτό από την κάτω μεριά όπου τις περισσότερες φορές παραμένει προσκολλημένο ακόμη το καπάκι του κελιού.

25η ημέρα: Ελέγχεται η ωοτοκία της βασίλισσας.

Εάν όλα πήγαν καλά τότε θα πρέπει την ημέρα αυτή να βρούμε σφραγισμένο γόνο στο κυψελίδιο. Αν από τον έλεγχο προκύψει ότι ο γόνος είναι εργατικός και συμπαγής τότε η βασίλισσα είναι έτοιμη για οποιαδήποτε χρήση. Μπορούμε να την πάρουμε και να την εισάγουμε σε άλλο μελίσσι προς αντικατάσταση της παλιάς, την οποία όμως έχουμε πριν αφαιρέσει, ή να την πουλήσουμε. Στο ορφανό πλέον μελίσσια σύζευξης μπορούμε να τοποθετήσουμε ένα νέο ώριμο βασιλικό κελί ώστε να πάρουμε ακόμη μια βασίλισσα.

Η βασίλισσα μαρκάρεται με το χρώμα τις χρονιάς. Για το έτος 2005 το χρώμα είναι μπλε.

Δεν αναφερθήκαμε στην επιλογή του γενετικού υλικού που θα χρησιμοποιήσουμε στη βασιλοτροφία. Η βελτίωση των μελισσών είναι ένα πολύπλοκο εγχείρημα και έργο των ειδικών, που δυστυχώς στη χώρα μας δεν το έχει αναλάβει κανείς. Για το μελισσοκόμο που παράγει τις βασίλισσές του αρκεί να επιλέγει το γενετικό υλικό από τα πιο παραγωγικά και ήρεμα μελίσσια του.

Απορίες και διευκρινίσεις σχετικά με το άρθρο ή με όποιο άλλο θέμα θέλετε πατήστε εδώ.

Για την κατάρτισή σας,
επιλέξτε πηγές πληροφόρησης με επιστημονικά τεκμηριωμένη γνώση.