Τανανάκη Χρύσα
Εργαστήριο Μελισσοκομίας –Σηροτροφίας Α.Π.Θ.
tananaki@agro.auth.gr
Θυμούνται οι μέλισσες?
Πολλές φορές θα έχουμε αναρωτηθεί από που έρχονται οι μέλισσες που πετούν γύρω μας και πως μπορούν να επιστρέψουν στην κυψέλη τους. Οι μέλισσες μπορούν να μάθουν οπτικά σημεία (σχήματα, χρώματα) αλλά και οσμητικά ερεθίσματα. Η ιδιότητα τους αυτή οφείλεται, όχι μόνο στο σχετικό μέγεθος, αλλά και στις συνάψεις των νευρώνων του εγκεφάλου τους. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των νευρώνων στον εγκέφαλο των μελισσών είναι 850.000 – 950.000, ενώ στων μυρμηγκιών με παρόμοιο μέγεθος εγκεφάλου με αυτές, 200.000 με 250.000 και στου ανθρώπου 85.000.000.000 – 100.000.000.000. Μπορεί ο ελέφαντας ή η γάτα να έχουν περισσότερους νευρώνες αλλά για να αξιολογηθούν συγκριτικά οι νοητικές δυνατότητες ενός οργανισμού θα πρέπει εκτός από τον αριθμό των νευρώνων που δίνεται στον πίνακα 1, να λαμβάνεται υπόψη και το μέγεθος του εγκεφάλου. Ο εγκέφαλος των μελισσών είναι 20.000 φορές μικρότερος από τον ανθρώπινο και έχει το μέγεθος ενός σπόρου σουσαμιού. Λόγω του αναλογικά με το βάρους τους σημαντικού αριθμού νευρώνων, οι μέλισσες έχουν την ικανότητα να αποτυπώνουν στη μνήμη τους τη φωλιά τους και να επιστρέφουν σε αυτή ακόμη και αν εμείς την απομακρύνουμε. Έτσι εξηγείται γιατί όταν θέλουμε να μετακινήσουμε τα μελίσσια μας σε απόσταση μικρότερη των 3km θα πρέπει πρώτα να τα μεταφέρουμε τουλάχιστον για μια εβδομάδα σε απόσταση μεγαλύτερη των 6km και στην συνέχεια στο σημείο στόχο. 
Στην περίπτωση της απευθείας μεταφοράς ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού θα επιστρέψει στην αρχική του θέση και μη βρίσκοντας την κυψέλη θα χαθεί. Αυτός είναι ο λόγος που οι μέλισσες όταν εντοπίσουν μια ανθοφορία στη συνέχεια την επισκέπτονται συνεχώς ακόμη και αν δεν υπάρχει το οσμητικό ερέθισμα. Στη μάθηση της τεχνικής συλλογής αποδίδεται και η αύξηση της ταχύτητας συλλογής από τα άνθη ενός φυτού μετά τις πρώτες εποπτικές επισκέψεις. Μαθαίνει το σχήμα και τη θέση που θα πρέπει να πάρει, προκειμένου να λάβει το νέκταρ ή τη γύρη με τον αποτελεσματικότερο και γρηγορότερο τρόπο.
Έχουν όπλα οι μέλισσες?
Βλέποντας το μέγεθος των μελισσών ίσως σας δημιουργείτε το ερώτημα: μα πως μπορούν και επιβιώνουν αυτά τα μικρά πλάσματα με τόσους εχθρούς; Το πιο βασικό τους όπλο είναι η κοινωνικότητά τους. Δεν αμύνεται το κάθε άτομο ξεχωριστά αλλά ως ομάδα. Υπάρχουν οι φρουροί, που είναι στρατιώτες της πρώτης γραμμής, οι οποίοι εποπτεύουν την είσοδο και εκκρίνοντας φερομόνες επιθετικότητας καλούν σε βοήθεια και την υπόλοιπη αποικία.
Είναι χαρακτηριστική η στάση τους στην είσοδο της κυψέλης, ελέγχοντας τόσο την είσοδο όσο και το κοντινό οπτικό τους πεδίο. Με τον εντοπισμό του εισβολέα, εκκρίνουν από τους σιαγονικούς αδένες και τον αδένα Koschevnikov, την 2-επτανόνη και τον οξικό εστέρα της ισοαμυλικής αλκοόλης, χημικές ουσίες που αποτελούν τις φερομόνες επιθετικότητας, και τις οποίες φροντίζουν κουνώντας τα φτερά τους να τις διοχετεύσουν στην κυψέλη προκειμένου να δώσουν το μήνυμα της επίθεσης και στα υπόλοιπα μέλη (εικ. 1). Ένα από τα πιο σημαντικά όπλα των μελισσών είναι επίσης το κεντρί τους. Μπορεί να μην το χρησιμοποιούν εύκολα, γιατί η χρήση του σημαίνει και την απώλεια της ζωής τους, αλλά μ’ αυτό μπορούν και αντιμετωπίζουν κεντρίζοντας τους μεγαλόσωμους εχθρούς τους.
Υπάρχει καταμερισμός εργασίας στην κοινωνία τους?
Στις μέλισσες, ως κοινωνικά έντομα, οι έννοιες του πληθυσμού και της συνεργασίας είναι άμεσα συνυφασμένες με την επιβίωση. Για να μπορέσει να διατηρηθεί μια τόσο πολυπληθής αποικία θα πρέπει…..
Διαβάστε επίσης, στο ίδιο άρθρο, στην έντυπη και την ψηφιακή μορφή:
Πως επιβιώνουν οι μέλισσες στις αντίξοες συνθήκες?
Επηρεάζει ο καπνός τις μέλισσες?
Εξαρτάται ο άνθρωπος από τις μέλισσες?
