Βασίλης Λιάκος
Π. Καθηγητής στην Κτηνιατρική Σχολή του ΑΠΘ
Παγκόσμια αναστάτωση προκάλεσε στους μελισσοκομικούς κύκλους η ηλεκτρονική δημοσίευση μιας ανακοίνωσης του γερμανικού πανεπιστημίου Hohenheim με τίτλο «Παράσιτο των μελισσών: Οι ερευνητές ανακαλύπτουν το φάρμακο κατά του ακάρεος Βαρρόα». Η ανακοίνωση έγινε στις 12 Ιανουαρίου 2018 από τον Florian Kllebs, υπεύθυνο επικοινωνίας του πανεπιστημίου, ο οποίος προλόγιζε με πολύ κολακευτικά σχόλια ένα άρθρο με τίτλο «Το χλωριούχο λίθιο σκοτώνει αποτελεσματικά το παράσιτο της μέλισσας Varroa destructor με διασυστημικό τρόπο δράσης». Στο άρθρο αυτό που είχε δημοσιευθεί την ίδια ημέρα στον ιστότοπο http://www.nature.come/articles/ αναφέρονταν τα πρώτα αποτελέσματα έρευνας, που διεξάγεται από ερευνητές του συγκεκριμένου πανεπιστημίου και η οποία αφορά τη χρήση αλάτων του λιθίου στην καταπολέμηση της βαρρόα.
Τα κολακευτικά σχόλια κα ο χαρακτηρισμός το χλωριούχου λιθίου ως «το μυστικό θαυματουργό όπλο ενάντια στο παράσιτο» από τον Florian Kllebs, δημιούργησαν μεγάλες προσδοκίες στους μελισσοκόμους. Η είδηση της ανακάλυψης ενός αποτελεσματικού φαρμάκου κατά της βαρρόα διαδόθηκε αστραπιαία. Μετά από αυτή τη δημοσίευση πολλά μελισσοκομικά περιοδικά, μεταξύ των οποίων και η Μελισσοκομική Επιθεώρηση, αναπαρήγαγαν την είδηση και αναφέρθηκαν κολακευτικά στο νέο φάρμακο. (διαβάστε το σχετικό άρθρο εδώ) Τα μελισσοκομικά blogs πήραν φωτιά σε Ευρώπη και Αμερική. Δεν πρόλαβε κυριολεκτικά να αναρτηθεί ηλεκτρονικά η είδηση και οι ερωτήσεις για τη δοσολογία τον τρόπο και το χρόνο χορήγησης του φαρμάκου άρχισαν να πέφτουν βροχή. Δεν άργησαν όμως να εμφανισθούν και οι επικρίσεις, οι αντιρρήσεις και άλλα παρόμοια που συμβαίνουν στα μελισσοκομικά blogs.
Επειδή και σε ελληνικά blogs εμφανίσθηκαν δημοσιεύσεις σχετικές με το χλωριούχο λίθιο υπάρχει πιθανότητα κάποιοι να θελήσουν να «πειραματισθούν» με το υποτιθέμενα αποτελεσματικό νέο φάρμακο. Για να αποτρέψω τέτοιες πιθανές ενέργειες, θεώρησα σκόπιμο να αναφερθώ στα αποτελέσματα αυτής της έρευνας και να παραθέσω την προσωπική μου άποψη για το νέο φάρμακο.
Από τη μελέτη του συγκεκριμένου άρθρου καθώς και των εγγράφων που υποβλήθηκαν, από τους ερευνητές και συντάκτες του συγκεκριμένου άρθρου, για την απόκτηση αποκλειστικότητας (πατέντας) κατέληξα στα παρακάτω.
Η διαπίστωση των ακαρεοκτόνων ιδιοτήτων του χλωριούχου λιθίου αποτελεί μια πρώτου μεγέθους ανακάλυψη Πρόκειται πράγματι για την ανακάλυψη μιας νέας ουσίας η οποία δρα διασυστημικά και παρουσιάζει υψηλή βαρροακτόνο δράση. Η δράση όμως αυτή κατά την προσωπική μου άποψη έχει υπερεκτιμηθεί. Το χλωριούχο λίθιο μπορεί να συνεισφέρει θετικά στην καταπολέμηση της βαρρόα, δεν αποτελεί όμως την λύση που επιθυμούν οι μελισσοκόμοι.
Σύμφωνα με τους ερευνητές η έρευνα δεν έχει ολοκληρωθεί, ώστε η χρήση του νέου φαρμάκου να καταστεί αποτελεσματική ενάντια στη βαρρόα και ασφαλής για το μελίσσι, το μελισσοκόμο και τα προϊόντα του μελισσιού.
Από τους μέχρι σήμερα πειραματισμούς, οι οποίοι διεξήχθησαν σε μέλισσες σε κλουβιά και σε τεχνητούς αφεσμούς των 20.000 χιλιάδων μελισσών, έχει διερευνηθεί ο τρόπος χορήγησης, η θεραπευτική δόση με την υψηλότερη αποτελεσματικότητα και τις ελάχιστες επιπτώσεις στις ενήλικες μέλισσες καθώς και η ασφαλής για τις μέλισσες διάρκεια χορήγησης του φαρμάκου. Από την έρευνα αυτή διαπιστώθηκε επίσης ότι το νέο φάρμακο έχει συγκεκριμένα πλεονεκτήματα.
Υψηλή αποτελεσματικότητα έναντι της βαρρόα (90%).
Δρα διασυστημικά. Το φάρμακο προσλαμβάνεται από τις μέλισσες με την τροφή, κυκλοφορεί στον οργανισμό τους, οι βαρρόα μυζούν αιμολέμφο προσλαμβάνουν το φάρμακο και πεθαίνουν.
Είναι υδατοδιαλυτή ουσία, δεν απορροφιέται από το κερί, δεν συσσωρεύεται στις κηρήθρες και δεν δημιουργεί μακρόχρονα προβλήματα στο μελίσσι.
Έχει χαμηλή τοξικότητα στα θηλαστικά, όταν προσλαμβάνεται από το στόμα και δεν δημιουργεί προβλήματα στον άνθρωπο.
Δεν έχει εντομοαπωθητικές ιδιότητες.
Η πρώτη ύλη έχει χαμηλό κόστος και πιστεύεται ότι η τιμή του, όταν διατεθεί στο εμπόριο, θα είναι λογική.
Σύμφωνα πάντα με τους ερευνητές τα αποτελέσματά τους αντιπροσωπεύουν τα πρώτα βήματα στην ανάπτυξη ενός νέου κτηνιατρικού προϊόντος και ότι απαιτούνται πειράματα σε μελίσσια στη φύση για να ερευνηθούν οι υποθανατηφόρες και γενικότερα οι μακρόχρονα δυσμενείς επιπτώσεις στις μέλισσες και το γόνο καθώς και τυχόν υπολείμματα στο μέλι. Γεγονός που μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι μέχρι την ανακοίνωση αυτών των αποτελεσμάτων δεν είχε διερευνηθεί οτιδήποτε αφορά το μελίσσι συνολικά όπως: η αποτελεσματικότητα του φαρμάκου σε μελίσσια που εκτρέφουν γόνο, η θανάτωση ή μη των βαρρόα που βρίσκονται στο σφραγισμένο γόνο, οι τυχόν επιπτώσεις στην ωοτοκία της βασίλισσας, στην υγεία και την ανάπτυξη του γόνου και στη συμπεριφορά των μελισσών μέσα και έξω από την κυψέλη.
Τα έγγραφα που συνοδεύουν την αίτηση της αποκλειστικότητας (πατέντας) δημιουργούν ερωτηματικά σ΄ότι αφορά το βάθος της έρευνας που έχει γίνει μέχρι σήμερα από τους γερμανούς ερευνητές. Συγκεκριμένα στην πατέντα που πήραν αναφέρεται ότι έχουν λάβει την αποκλειστικότητα για κάθε οργανικό ή ανόργανο άλας του λιθίου το οποίο θα χρησιμοποιηθεί θεραπευτικά η προληπτικά ενάντια στη βαρρόα, με μορφή που μπορεί να ψεκασθεί ή να τροφοδοτηθεί σε υγρή μορφή ή μορφή πίττας. Στις αποκλειστικότητες που αφορούν την πατέντα αναφέρονται με κάθε λεπτομέρεια οι συγκεντρώσεις του φαρμάκου, τα είδη των μελισσών, η κατάσταση του μελισσιού και η εποχή χορήγησης. Ιδιαίτερο πρακτικό ενδιαφέρουν έχουν οι με αριθμό 13 και 14 αξιώσεις ευρεσιτεχνίας που αναφέρουν αυτολεξεί: « 13. Ένα οργανικό ή ανόργανο άλας λιθίου για χρήση σύμφωνα με την αξίωση 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 ή 12, όπου το εν λόγω άλας λιθίου χορηγείται στις εν λόγω μέλισσες την περίοδο μείωσης της ωοτοκίας. 14. Ένα οργανικό ή ανόργανο άλας του λιθίου για χρήση σύμφωνα με την αξίωση 13, όπου το εν λόγω άλας λιθίου χορηγείται στις εν λόγω μέλισσες το Σεπτέμβριο, τον Οκτώβριο, τον Νοέμβριο και / ή το Δεκέμβριο».
Από τα αναφερόμενα στις αξιώσεις αυτές φαίνεται ότι το φάρμακο πρέπει να χορηγείται στα μελίσσια την περίοδο που διακόπτεται η ωοτοκία με άλλα λόγια σε μελίσσια χωρίς γόνο. Γεγονός που επιτρέπει να υποθέσουμε ότι οι ερευνητές ή γνωρίζουν ή έχουν βάσιμες υποψίες ότι το χλωριούχο λίθιο καθώς και τα άλλα άλατα του λιθίου δεν σκοτώνουν τη βαρρόα στο σφραγισμένο γόνο. Αν τα πράγματα είναι έτσι το νέο φάρμακο δεν αποτελεί ριζική λύση για τη βαρρόα. Πιθανότατα να υπερτερεί των κλασικών ακαρεοκτόνων στο ότι δεν θα αφήνει κατάλοιπα στο κερί και στο ότι δεν υπάρχουν ανθεκτικά στελέχη βαρρόα. Επειδή δεν γνωρίζουμε ακόμη τις τυχόν επιπτώσεις του χλωριούχου λιθίου στη βασίλισσα και τον ασφράγιστο γόνο, δεν βρίσκουμε σε τι μπορεί να πλεονεκτεί έναντι του οξαλικού οξέος του οποίου η αποτελεσματικότητα σε μελίσσια χωρίς γόνο είναι ίδια ή και υψηλότερη.
Ας ελπίζουμε ότι με την έρευνα που θα ακολουθήσει τα άλατα του λιθίου να αποδειχθούν αποτελεσματικότερα ενάντια στη βαρρόα και ασφαλέστερα για τα μελίσσια και να αποτελέσουν ένα ισχυρότερο όπλο για την αντιμετώπισή της.
Βιβλιογραφία.
https://idw-online.de/de/news687389. Bienen-Parasit: Forscher entdecken Medikament gegen Varroa-Milbe
https://www.nature.com/articles/s41598-017-19137-5. Lithium chloride effectively kills the honey bee parasite Varroa destructor by a systemic mode of action.
https://patents.google.com/patent/WO2017042240A1/en Lithium metal salt for use in treatment of varroa destructor mite infestation of honey bees.
