Μελισσοκομική Επιθεώρηση
Πάνω στη γη ζουν περισσότερα από 20.000 είδη μυρμηγκιών. Τα μυρμήγκια έχουν καταλάβει όλους τους δυνατούς χώρους επιβίωσης. Τα βρίσκουμε στα σπίτια μας, στις αποθήκες, πάνω στους τοίχους, στα πλοία, ακόμη στα αεροπλάνα, στα δέντρα, στο δάσος ή κοντά στον ασφαλτόδρομο, έξω και μέσα στις κυψέλες μας.
Μερικές φορές αποτελούν πρόβλημα για το μελισσοκόμο. Υπάρχουν μυρμήγκια που κλέβουν μέλι από τα μελίσσια μας, παλιά εγκαθιστούσαν συνήθως τη φωλιά τους μεταξύ του εξωτερικού και εσωτερικού καπακιού της κυψέλης τώρα, που δεν υπάρχουν αυτά, τρυπώνουν στα σαθρά μέρη των κυψελών και με κάθε ευκαιρία μπαίνουν μέσα στην κυψέλη, κλέβουν μέλι, μερικά είδη κλέβουν ακόμη και αυγά, προνύμφες και ενήλικες μέλισσες. Αναφέρεται μάλιστα ότι μερικά είδη μυρμηγκιών επιτίθενται σε μέλισσες συλλέκτριες για να πάρουν το νέκταρ ή το μέλι που φέρουν στον πρόλοβό τους.
Όταν διαπιστώσουμε την παρουσία των μυρμηγκιών και βεβαιωθούμε ότι προκαλούν ζημιές στο μελίσσι, τότε πρέπει να λάβουμε μέτρα εναντίον τους. Παλαιότερα τοποθετούσαν φύλλα ντοματιάς ή σκόνιζαν το εσωτερικό καπάκι με θειάφι ή ακόμα με έβρεχαν τα πόδια της κυψέλης με πετρέλαιο.
Αυτή είναι η μία πλευρά που αφορά στα μυρμήγκια, η δυσάρεστη. Υπάρχει όμως και η άλλη, η θετική η καλή πλευρά, που έχει μάλιστα άμεση σχέση με την μελισσοκομία. Πριν φτάσουμε όμως εκεί λίγα λόγια γενικά για τη ζωή των μυρμηγκιών που είναι πράγματι φανταστική και αξιοθαύμαστη.
Τα μυρμήγκια είναι, όπως και η μέλισσά μας κοινωνικά έντομα. Το σύνολο των ατόμων που ζουν σε ένα συγκεκριμένο χώρο, αποτελούν μια αποικία. Σε κάθε αποικία ζουν μία ή περισσότερες βασίλισσες, (εξαρτάται από το είδος), οι κηφήνες και οι εργάτριες.
Στην κάστα* των εργατριών παρατηρούμε υποομάδες (φρουροί, εργάτριες, πολεμιστές), που διαφέρουν μεταξύ τους και μορφολογικά, ανάλογα με την εργασία που επιτελούν. Στις εργάτριες μέλισσες ενώ υπάρχει η διαφοροποίηση στις εργασίες δεν υπάρχουν μορφολογικές διαφορές. Έτσι στο γένος Αtta υπάρχουν μυρμήγκια εργάτριες ενός (1) χιλιοστού μέχρι δεκαπέντε (15) χιλιοστά. Οι πρώτες, οι μικρές, μένουν μέσα στη φωλιά και περιποιούνται τον γόνο ή καλλιεργούν μύκητες (σχ. 1), οι μεσαίου μεγέθους φροντίζουν για τη μεταφορά των φύλλων, ώστε να γίνεται δυνατή η καλλιέργεια των μυκήτων και οι μεγαλύτερες που έχουν αναλάβει το ρόλο του φρουρού, παραμένουν μέσα στη φωλιά και μόνο όταν αντιληφθούν κάποιο κίνδυνο εξορμούν προς την είσοδό της.
Οι διαφορές αυτές στην κάστα των εργατριών δεν περιορίζονται μόνο στο μέγεθος αλλά και στη διαμόρφωση άλλων μερών του σώματος. Στο είδος Colobopsis truhcata, που ζει πάνω στα δέντρα και κάνει τη φωλιά τους στα κλαδιά, υπάρχει μία ομάδα από την κάστα των εργατριών που παίζει το ρόλο του φρουρού. Tα μυρμήγκια της ομάδας αυτής έχουν ένα μεγάλο κεφάλι, όσο και το άνοιγμα που οδηγεί στη φωλιά, με το οποίο κλείνουν την φωλιά για να μην εισχωρούν άλλα ζώα ή εχθροί τους. Όταν θέλει να μπει στη φωλιά ένα μυρμήγκι από την αποικία, χτυπάει με τις κεραίες της τη ζωντανή αυτή η πόρτα, η φρουρός απομακρύνει το κεφάλι ώστε να περάσει μέσα η σύντροφος και την ξανακλείνει πάλι αμέσως. Υπάρχουν κι άλλα παραδείγματα παρόμοια που όμως εδώ δεν θα αναφερθούν.
Τα αναπαραγωγικά άτομα εμφανίζονται νωρίς την άνοιξη και έχουν φτερά. Τα αρσενικά έχουν πολύ μικρό κεφάλι και μια μακρόστενη κοιλιά, ενώ η κοιλιά της βασίλισσας είναι μεγάλη, στρογγυλή και γυαλίζει. Μετά τη σύζευξη τα αρσενικά πεθαίνουν ενώ οι βασίλισσες χάνουν τα φτερά τους και ή ξαναγυρίζουν με τα πόδια στη μητρική φωλιά ή δημιουργούν μία νέα αποικία. Οι βασίλισσες ζουν μέχρι 15 χρόνια (σύμφωνα με άλλους συγγραφείς φτάνουν τα 25 χρόνια), οι εργάτριες ζουν 4 έως 6 χρόνια. Υπάρχει και εδώ μία σημαντική διαφορά από τη μέλισσά μας. Το μοναδικό έργο της βασίλισσας είναι να γεννάει αυγά. Η αποικία μπορεί να έχει μέχρι 20 εκατομμύρια άτομα και όλα αυτά να προέρχονται από την ίδια μητέρα. Συνήθως όμως υπάρχουν περισσότερες βασίλισσες σε μία αποικία και ο αριθμός των ατόμων κυμαίνεται μεταξύ 300-600 χιλιάδες.
Τα περισσότερα είδη μυρμηγκιών κατασκευάζουν τη φωλιά τους μέσα στη γη, άλλα πάνω στα δέντρα ή σε πεσμένους κορμούς δέντρων. Η ποικιλία κατασκευής είναι μεγάλη. Τα τοιχώματα των υπογείων διαδρομών, αποτελούνται από ένα μίγμα χώματος και σάλιου που εκκρίνεται από τα ίδια τα μυρμήγκια. Αυτό εξασφαλίζει τη στερεότητα. Το χώμα που πρέπει να μετατοπιστεί κατά την κατασκευή της φωλιάς ή μεταφέρεται μακριά από την είσοδο της φωλιάς ή αποτελεί το επίγειο μέρος αυτής πάνω ακριβώς από την είσοδο της (εικ. 1).
Οι διάδρομοι οδηγούν σε κάμαρες όπου φυλάσσεται ο γόνος, ο οποίος αποτελεί, τις περισσότερες φορές απλούς σωρούς. Ο γόνος μετακινείται και μεταφέρεται από τις παραμάνες σε διάφορα επίπεδα μέσα στη φωλιά, ανάλογα με τη θερμοκρασία που απαιτεί κάθε συγκεκριμένο στάδιο εξέλιξης του γόνου. Αυτό γίνεται γιατί τα μυρμήγκια δεν έχουν μηχανισμό ρύθμισης της θερμοκρασίας, όπως οι μέλισσές μας. Τα μυρμήγκια δεν αποθηκεύουν τροφές. Η μόνη γνωστή εξαίρεση είναι το γένος Myrmecocystus, όπου μερικές εργάτριες τροφοδοτούνται υπερβολικά( σχ. 3) ώστε να μεγεθύνεται η κοιλιά τους και αποτελούν έτσι αποθήκες τροφής. Γνωστή είναι η συλλογή κόκκων δημητριακών, οι οποίοι ξεφλουδίζονται μέσα στη φωλιά, αλευροποιούνται με τα σαγόνια, αναμειγνύονται με σάλιο και αποτελεί τροφή για τα μέλη της αποικίας.
Πολλά είδη μυρμηγκιών επιδεικνύουν μία ιδιαίτερη προτίμηση στις ζαχαρούχους στροφές. Λόγω ακριβώς της προτίμησης αυτής έχουν τα μυρμήγκια μία ιδιαίτερη σχέση με την μελισσοκομία.
Στην Ελλάδα το πευκόμελο παράγεται, όπως είναι γνωστό, με τη μεσολάβηση του εργάτη Marchalina hellenica. Εκτός από το έντομο αυτό υπάρχουν και άλλα είδη εντόμων που μπορούν να επιτελέσουν το ίδιο έργο, παραγωγή δηλαδή μελιτωμάτων. Κύρια είναι οι αφίδες που ζουν πάνω στα κλαδιά, στον κορμό και στα φύλλα των δέντρων.
Οι ζαχαρούχες όμως ουσίες που παράγονται μέσω των αφίδων δεν αξιοποιούνται μόνο από τις μέλισσες αλλά κυρίως από τα μυρμήγκια, τα μυρμήγκια του δάσους. Για να εξασφαλίσουν τα μυρμήγκια του δάσους την τροφή τους έχουν αναπτύξει μία ιδιαίτερη σχέση προς τις αφίδες αυτές. Έχουν γίνει οι φύλακες τους.
Τα κόκκινα μυρμήγκια του δάσους (Formica polyctena ), τα οποία σχηματίζουν μεγάλες αποικίες (εικ. 2), προστατεύουν τις αφίδες που δίνουν μελιτώματα, ιδιαίτερα εκείνες που δίνουν μεγάλες ποσότητες. Το μελίτωμα αυτό είναι αρκετό ώστε να συλλέγεται και από τις μέλισσες.
Η σχέση μεταξύ των μυρμηγκιών του δάσους και των αφίδων έχει εξελιχθεί έτσι, ώστε πολλές αφίδες παράγουν περισσότερο μελίτωμα όταν υπάρχουν μυρμήγκια γύρω από αυτές. Μερικά είδη αφίδων επιζούν μόνον όταν τα μυρμήγκια αφαιρούν το μελίτωμα, αλλιώς θα πνίγονταν στο ίδιο το μελίτωμα που αποβάλλουν. Για τις ίδιες αυτές αφίδες κατά τους θερινούς μήνες, όταν υπάρχει πρόβλημα τροφής και εγκαταλείπουν τα δένδρα, τα μυρμήγκια σκάβουν στο έδαφος, και έτσι βρίσκουν καταφύγιο από εχθρούς ή από τη ζέστη. Μάλιστα μερικές φορές αυτές μεταφέρονται στις κρύπτες από τα ίδια τα μυρμήγκια. Φαίνεται ακόμα ότι τα μυρμήγκια φιλοξενούν τις αφίδες και στις φωλιές τους. Το συμπέρασμα αυτό βγαίνει από την παρατήρηση που γίνεται κάθε χρόνο, ότι από τις φωλιές των μυρμηγκιών βγαίνουν κατά το μήνα Μάιο χιλιάδες αφίδες για να ανέβουν στα γειτονικά δέντρα. Μερικοί ερευνητές αναφέρουν ότι σε περιοχές κοντά στις φωλιές μυρμηγκιών βρέθηκαν μέχρι και 100 φορές περισσότερες μελιτογόνες αφίδες σε σύγκριση με άλλα σημεία του δάσους όπου δεν υπάρχουν μυρμήγκια.
Φαίνεται ότι τα μυρμήγκια γνωρίζουν τη σπουδαιότητα που έχει μία και μόνο μητέρα αφίδα. Έτσι παρατηρήθηκε ότι περίπου 60 με 70 μυρμήγκια προστάτευαν ακατάπαυστα μία τέτοια αφίδα για αρκετές μέρες από την οποία προήλθαν τόσες πολλές αφίδες που κάλυψαν το καλοκαίρι ολόκληρο δέντρο ύψους ενός άνδρα περίπου.
Οι Γερμανοί, που παράγουν το γνωστό στο καταναλωτικό κοινό δασόμελο, έχουν αντιληφθεί τη σημασία της συνύπαρξης των αφίδων των μυρμηγκιών και των μελισσών. Μάλιστα παράγουν τεχνητά αποικίες μυρμηγκιών και τις εγκαθιστούν στο δάσος. Για το λόγο αυτό έχουν ασχοληθεί επιστημονικά πάρα πολύ με το θέμα αυτό. Έτσι σήμερα μπορούν, μετρώντας μερικούς παραμέτρους να υπολογίσουν ποια θα είναι περίπου η παραγωγή δασόμελου.
Βιβλιογραφία
- Larson/Larson. Insectenstaaten 1968, Verlag P.Parey, Hamburg u. Berlin.
- Mueller, Handbuch der Bienenkunde 7. Die Bieneweide 1967, Eugen Ulmer Verlag, Stuttgart.
ΜΕ 88,38
*Κάστα είναι η διαφορετική μορφή με την οποία εμφανίζεται ένα φύλο σε ένα είδος εντόμων, π.χ. στις μέλισσες κάστα είναι η εργάτρια και η βασίλισσα (ο κηφήνας ανήκει σε άλλο φύλλο).
Απορίες και διευκρινίσεις σχετικά με το άρθρο ή με όποιο άλλο θέμα θέλετε πατήστε εδώ.
Για την κατάρτισή σας,
επιλέξτε πηγές πληροφόρησης με επιστημονικά τεκμηριωμένη γνώση
