«Οι Ειδικοί»

Σοφία Γούναρη
Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων
ΕΛΓΟ «ΔΗΜΗΤΡΑ»

Τηλ. 210-7784240
e-mail: sgounari@fria.gr

Όπως δημοσιεύθηκε στο τεύχος 262 Νοέμβριος – Δεκέμβριος 2018 
Μελισσοκομική Επιθεώρηση

Πριν μερικά χρόνια ήταν συνηθισμένο ένα αστείο, ανάμεσα σε, όλων των τάξεων, τους ανθρώπους. Λέγανε λοιπόν ότι εάν φωνάξεις στον δρόμο : «…Πρόεδρε…» από τους 10 ανθρώπους, θα γυρίσουν το κεφάλι τους τουλάχιστον οι 7!!! Οι περισσότεροι λοιπόν άνθρωποι ήταν ΠΡΟΕΔΡΟΙ, σε κάποια κοινωνική ομάδα, σύλλογο, εταιρεία, επιτροπή.

Εάν μεταφέραμε το ίδιο «αστείο», ανέκδοτο (!) στις μέρες μας και στον κλάδο  μας, στην Ελληνική Μελισσοκομία, θα ταίριαζε απόλυτα, εάν αντικαθιστούσαμε την λέξη «πρόεδρε» με την λέξη «ειδικέ» !!!

Και είναι αλήθεια ότι ειδικά τα τελευταία 10 χρόνια η Ελληνική Μελισσοκομία έχει αποκτήσει πολλούς ειδικούς!!

«Ειδικούς» που με μεγαλοθυμία μοιράζονται τις αποκαλύψεις τους με τους άλλους, άλλης κατηγορίας μελισσοκόμους, μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (αιχμαλωσίας!), μέσα από εκπομπές τηλεοπτικές ή ραδιοφωνικές, αχαρακτήριστες έως επικίνδυνες, από όπου οι «γνώσεις» τους φτάνουν όχι μόνο στους «διψασμένους» μελισσοκόμους, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, τους εν δυνάμει καταναλωτές και πελάτες….

Έχουμε λοιπόν «Ειδικούς» στην ανάπτυξη των μελισσιών, ειδικούς στην Βαρρόα, ειδικούς στην βασιλοτροφία, ειδικούς στις μελιτοεκκρίσεις του πεύκου, ελάτου, βελανιδιάς, ειδικούς στην τροφοδότηση των μελισσιών….

Φυσικά, όπως και κάθε «Ειδικός» που σέβεται τον εαυτό του και το «θεσμό του ειδικού», η μετάδοση των αποκαλύψεων – γνώσεων από τον «Ειδικό», είναι απόλυτη. Ελάχιστες φορές θα συναντήσεις προβληματισμό, σκέψη για τις διαφορετικές συνθήκες ή για τις πολλές πιθανές αιτίες ή ερωτηματικό λόγο, «έκανα αυτό και αυτό είναι το σωστό…», «αυτό συμβαίνει γιατί φταίει αυτό», «ο τέλειος τρόπος να ….», «…βόμβα….»  και άλλα ωραία !! από τους «ειδικούς» της φύσης και των έμβιων όντων του πλανήτη…

Άλλωστε μόνο εάν ο λόγος είναι απόλυτος, κατηγορηματικός, το «υποκείμενο», αυτός που τον ακούει ή τον διαβάζει, καθηλώνεται και η δόξα του «ειδικού» μεγεθύνεται, «…εάν δεν υπήρχε αυτός θα ήμασταν ακόμη στα σπήλαια…», «….μπράβο, μας σώζεις…», κ.α. !!

Δεν είναι περίεργα όλα αυτά και φυσικά δεν είναι χαρακτηριστικά μόνο του μελισσοκομικού κλάδου. Κάποιοι ξοδέψαμε παραπάνω από την μισή μας ζωή πιστεύοντας με πάθος, μέσα από τον ιδιότυπο ελιτισμό των γενεών της μεταπολίτευσης, στην ιδιαιτερότητα, στην αυτοβουλία, στην κριτική σκέψη του ανθρώπου. Και τα έχει αυτά, έχει όμως και άλλα. Ατολμία, φυγοπονία, μειωμένη έως ανύπαρκτη ικανότητα αντίληψης στο διαφορετικό.  Ο άνθρωπος χρειάζεται αρχηγό, ως αγελαίο ζώο και αρχηγός δεν γίνεται κάποιος δίνοντας εναλλακτικές ή εκπαιδεύοντας τους άλλους στο «σκέφτεσαι»…. Για να είσαι αρχηγός θα πρέπει να είσαι απόλυτος, να μην λες ποτέ «..ισχύει αυτό αλλά και το άλλο..» και φυσικά  δεν εκπαιδεύεις τον άλλο «να ψαρεύει», αλλά του δίνεις κάθε φορά και «ένα μικρό ψαράκι» από την τεράστια δεξαμενή των γνώσεών σου, για να ξεγελάσει την πείνα του και να μένει εξαρτημένος!! Και έτσι μόνο για τους «ειδικούς» μπορεί κάποιος γεμάτος ευγνωμοσύνη να γράψει : «…εάν δεν ήταν αυτός, θα ήμασταν ακόμη στα σπήλαια…!!!» και ποτέ για τους ανθρώπους που με υπομονή και επιμονή, αλλά και διακριτικότητα και σοβαρότητα, χρόνια και χρόνια προχωράνε μπροστά την ελληνική Μελισσοκομία

Τι μ’ έπιασε τώρα και τα γράφω αυτά; Ε! ξέρετε ότι πρώτα «βγαίνει» η ψυχή του ανθρώπου και ύστερα το χούι του!! Και επειδή αυτή η στήλη δεν τα πάει καλά με τους «αρχηγούς», πόσο μάλλον με τους «ειδικούς», για Άλλη μια φορά, τώρα που ολοκληρώνεται Άλλη μία χρονιά εκμετάλλευσης των μελιτοεκκρίσεων με πολλά ερωτηματικά, θα γράψουμε για κάποια δεδομένα, που σχετίζονται με την εκμετάλλευση της μελιτοέκκρισης του πεύκου και πιστοποίησε η παρακολούθηση  του πεύκου στην Ρόδο και ανακοινώθηκαν στο 2^ο Επαγγελματικό Συνέδριο Μελισσοκομίας, στα Ιωάννινα, τον Φεβρουάριο. Η ανάγκη αυτή προκύπτει κάθε φορά που τυχαία διαβάζω ή ακούω ανθρώπους να περιγράφουν και να αναλύουν το πώς δουλεύει ή δεν δουλεύει το πεύκο. Και δεν υπάρχει η «δικαιολογία» ότι «δεν υπάρχει ενημέρωση…», γιατί αυτά τα πράγματα έχουν ειπωθεί και ξαναειπωθεί, έχουν γραφτεί και ξαναγραφτεί…

Να πούμε λοιπόν ότι αποδείχθηκε για άλλη μια φορά ότι το μέλι μελιτώματος, πεύκου ή ελάτου στο δοχείο είναι το αποτέλεσμα ενός συστήματος, μέρη του οποίου είναι το δέντρο, το μελιτογόνο έντομο, η μέλισσα και ο μελισσοκόμος. Όλα τα μέρη δε, αυτού του συστήματος, που θα το ονομάζουμε από εδώ και πέρα – μελοσύστημα – επηρεάζονται διαφορετικά, πολλές φορές, από τον μεγάλο αστάθμητο, αλλά κύριο, παράγοντα, τις καιρικές συνθήκες.  Κύριος παράγοντας ο καιρός ναι, αλλά όχι μοναδικός. γιατί εάν το παραπάνω σύστημα «κλωτσήσει» σε κάποιο από τους άλλους παράγοντες, π.χ. το δέντρο ή τον μελισσοκόμο, τότε ακόμη και με τις καλύτερες καιρικές συνθήκες, μέλι στο δοχείο δεν θα μπει. Έτσι λοιπόν η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική, η κάθε χρονιά έχει τα χαρακτηριστικά της. Δύσκολο θέμα για τους «ειδικούς» λοιπόν, χωρίς βεβαιότητες εκτός από μία, ότι μπορείς εύκολα να την πατήσεις, εάν το «παίξεις» ειδικός!!!

Ας παρακολουθήσουμε κάποια χαρακτηριστικά για τους παραπάνω παράγοντες, συγκεκριμένα για την Ρόδο.

Το 2016 ήταν μία πολύ κακή χρονιά για μέλι πεύκου. Καθώς σε κάθε φυσικό σύστημα, όπως και στο μελοσύστημα,  η αιτία δεν είναι μόνο μία, αλλά συνδυασμός αιτιών και παραγόντων. Έτσι και για το 2016 στην Ρόδο δεν ήταν μόνο ένας παράγοντας υπεύθυνος για τις μειωμένες αποδόσεις.

1. Κυρίαρχος παράγοντας οι ιδιαίτερα χαμηλές βροχοπτώσεις ήδη από τον προηγούμενο χρόνο (2015), έως και την άνοιξη του 2016. Συγκεκριμένα τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο και Μάρτιο του 2014 τα χιλιοστά βροχής ήταν 350, του 2015 ήταν 330, ενώ του 2016 ήταν 137 χιλιοστά. Σ’ αυτές τις συνθήκες το μέρος του «μελοσυστήματος» που είχε πρόβλημα ήταν το δέντρο.
2. Δεύτερος σημαντικός παράγοντας οι ιδιαίτερα ψηλές θερμοκρασίες του Ιουνίου και συγκεκριμένα κατά την περίοδο που οι νεαρές έρπουσες του Marchalina, είχαν αφήσει την «μητρική» βαμβακάδα και έψαχναν μέρος προσήλωσης και θρέψης. Νεαρές σε ηλικία και χωρίς την βαμβακάδα να τις προστατεύει, θανατώνονταν από την ζέστη, σε πολύ μεγαλύτερα ποσοστά από τα φυσιολογικά.
3. Τρίτος σημαντικός παράγοντας το μελίσσι σε συνδυασμό με τον μελισσοκόμο. Καθώς ο μελισσοκόμος δεν έχει γρήγορα αντανακλαστικά, δούλεψε τα μελίσσια του με τον συνήθη τρόπο και το 2016. Όσοι έμειναν στο νησί τα κράτησαν «ανοιχτά» και τα τάιζαν. Όσοι πήγαν στα θυμάρια, αφού τροφοδότησαν κι εκεί αρκετές φορές, γύρισαν με μελίσσια καταπονημένα, χωρίς θυμαρίσιο μέλι, αλλά με αρκετά «σακχαρώδη» αποθέματα. Έτσι ήταν εύκολο να σκεφτεί κανείς ότι το 1^ο βάρεμα του εργάτη δεν θα πάει καλά (Ιούλιος – Αύγουστος), αλλά και το 2^ο επίσης (Σεπτέμβριος – Οκτώβριος), αφού πια δεν υπάρχουν μελίσσια για να το εκμεταλλευτούν.

Οι μελισσοκόμοι που τρύγησαν κάποιο μέλι και διατήρησαν τα μελίσσια τους σε μία ικανοποιητική κατάσταση, ήταν αυτοί που περιόρισαν τα πλαίσια, έκαναν διεγερτική και όχι τροφοδότηση και έδωσαν με κάποιο τρόπο γύρη. Υπήρχαν όμως και μελισσοκόμοι που έχασαν μελίσσια, ακόμα και στις ίδιες περιοχές.

Η κατάσταση βελτιώνεται το 2016 κατά το τέλος του 2^ου και την αρχή του 3^ου «βαρέματος», κι αυτό, μόνο γιατί η Ρόδος έχει την τύχη να έχει πολλά ανθοφόρα φυτά, που δίνουν γύρη, σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Έχει βάση η έκφραση: «η Εύβοια δίνει…»;

Η συγκεκριμένη έκφραση αναφέρεται συχνά από τους «ειδικούς» για να βοηθήσουν τους υπόλοιπους μελισσοκόμους. Μπορεί όμως να αποτελέσει σημαντικό κριτήριο από μόνη της, ώστε ο μελισσοκόμος να αποφασίσει μία μεταφορά;

Η Ρόδος έχει έκταση 1.400 km². Η Εύβοια έχει έκταση 3.760 km², ενώ η Χαλκιδική συνολικά 2.920 km². Η μελιτοέκκριση μιας ευρύτερης περιοχής είναι ομοιόμορφη;. Η διάρκεια και η έντασή της θα μπορούσε να είναι ίδιες; Και εάν όχι από ποιους παράγοντες επηρεάζονται;

Φυσικά και δεν είναι ίδια η έναρξη, η διάρκεια και η ένταση της μελιτοέκκρισης μιας περιοχής. Και φυσικά, ακόμη και στην περίπτωση που συγχρονιστούν όσο γίνεται περισσότερο δύο περιοχές, το μέλι που θα τρυγήσουν δύο μελισσοκόμοι «γείτονες» δεν θα είναι το ίδιο.

Ανάμεσα στους παράγοντες που επηρεάζουν τα παραπάνω μεγέθη μπορούμε να αναφέρουμε:

• τις τοπικές κλιματικές συνθήκες (μικροκλίμα περιοχής), υγρασία, διαφορά θερμοκρασίας ημέρας/νύχτας, άνεμοι (ένταση, κατεύθυνση)
• την πληθυσμιακή πυκνότητα των μελιτογόνων εντόμων
• την έκθεση, αλλά και την τοποθέτηση των μελισσιών, σε σχέση με την νομή
• την δυνατότητα των μελισσιών να αποθηκεύσουν μέλι
• το βιολογικό στάδιο των μελιτογόνων εντόμων.

Για να δώσουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού, αναφέρουμε το στάδιο του Marchalina κατά την ίδια χρονική στιγμή, σε διάφορες τοποθεσίες, μιας μικρής σχετικά έκτασης πευκοδάσους, όπως είναι η Ρόδος

Στις 20 Μαρτίου 2014, το Marchalina βρίσκεται στο στάδιο του προακμαίου σε ποσοστό (έχει σταματήσει να τρέφεται, άρα και να παράγει μελίτωμα) :

• Καλυθιές : 100%
• Καλαμώνας : 97,8%
• Ψίνθος: 92,5%
• Αγ. Σουλάς: 89,5%
• Αρχίπολη: 88,6%
• Εμπωνας: 45%
• Σιάννα: 20%

Η κατεύθυνση είναι ΒΔ (χάρτης) από την πιο πρώιμη στην πιο όψιμη περιοχή. Τα στοιχεία αυτά τα δίνουν οι δειγματοληψίες κλαδιών και μόνο.

Αξίζει όμως ο μελισσοκόμος να κάνει μεταφορά, από Καλυθιές προς Σιάννα το τελευταίο δεκαήμερο του Μαρτίου;

Η απάντηση εδώ μπορεί να δοθεί με δύο τρόπους:

1. από τον «ειδικό», που έχει μελίσσια στα Σιάννα και κοινοποιεί στον λαό τα νέα της ζυγαριάς (το παράδειγμα είναι υποθετικό και καμία σχέση δεν έχει με τους καλούς μελισσοκόμους της Ρόδου!!)
2. συνδυάζοντας την πρόβλεψη του καιρού, την πληθυσμιακή πυκνότητα του Marchalina στα Σιάννα, το ποσοστό παρασιτισμού του, τα στοιχεία των δεικτών – μελισσιών και φυσικά την κατάσταση των μελισσιών στις Καλυθιές.

Αυτός ο τελευταίος τρόπος θέλει συνδυαστική σκέψη, χαρακτηριστικό του ανθρώπου ως βιολογικού όντος! Είναι όμως πιο ασφαλής και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε όλες τις περιοχές της Ελλάδος, ενώ σε καθιστά πιο ανεξάρτητο από τους «ειδικούς».

Το στοίχημα της καλοκαιρινής μελιτοφορίας του πεύκου!!

Είναι γνωστό ότι όσο πιο νωρίς διακοπεί η ανοιξιάτικη μελιτοφορία του πεύκου, δηλαδή όσο πιο νωρίς ωοτοκήσει το ακμαίο Marchalina, τόσο πιο νωρίς θα εμφανιστεί η νέα γενιά, οι νέες νύμφες. Τόσο λοιπόν πιο γρήγορα αυτές θα προσηλωθούν στο δέντρο και θα αρχίσουν να τρέφονται και να παράγουν μελίτωμα. Αυτό μπορεί να συμβεί από τα μέσα του Μαΐου,  έως και τα μέσα του Ιουνίου. Αυτή η περίοδος μελιτοέκκρισης, το 1^ο «βάρεμα», το οποίο διαρκεί έως και τις αρχές Σεπτεμβρίου, ανεξάρτητα από το πότε θα ξεκινήσει, έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

• Τα έντομα είναι μικρά, οπότε και οι σταγόνες μελιτώματος είναι μικρές. Μπορούν να τις εκμεταλλευτούν καλύτερα μελίσσια εγκλιματισμένα στην περιοχή, που την έχουν ψάξει. Μελίσσια που μεταφέρονται εκεί θα πρέπει να τις ψάξουν και εάν η πληθυσμιακή πυκνότητα του Marchalina είναι μικρή ή/και τα μελίσσια δεν είναι σε φάση αποθήκευσης μελιού, δεν θα τις βρουν εύκολα.
• Η περίοδος συμπίπτει με το «μικρό καλοκαίρι», όπως λέγανε παλιά. Η πιθανότητα εμφάνισης καύσωνα είναι υψηλή. Εάν οι υψηλές θερμοκρασίες συμπέσουν με την διασπορά των νεαρών νυμφών από την μητρική βαμβακάδα, τότε η θνησιμότητά τους θα είναι μεγάλη. Αυτό θα καθυστερήσει πολύ την εμφάνιση μελιτώματος στα κλαδιά.
• Περιοχές οι οποίες αυτήν την περίοδο έχουν περισσότερες πιθανότητες να «δουλέψουν» είναι περιοχές παραθαλάσσιες, περιοχές που επηρεάζονται από την αύρα της θάλασσας.
• Τα μελίσσια που θα μεταφερθούν στα πεύκα για την εκμετάλλευση του 1^ου «βαρέματος», θα πρέπει να έρχονται από ανθοφορίες ήπιες (όχι έντονη απόδοση νέκταρος) και γυρεοδοτικές. Δεν επηρεάζει την συμπεριφορά του μελισσιού μόνο ο αριθμός των πλαισίων γόνου, αλλά κυρίως το πόσο καλά θρεμμένες είναι οι ακμαίες αλλά και οι εκκολαπτόμενες μέλισσες. Η μεταφορά αυτή σε περιοχές, όπως αναφέρονται παραπάνω, μπορεί να γίνει με ασφάλεια το 2^ο δεκαήμερο του Ιουλίου, εφόσον φυσικά τα προγνωστικά του καιρού είναι καλά.
• Σε ορεινές περιοχές ή σε περιοχές μακριά από την θάλασσα, η καλοκαιρινή μελιτοφορία αρχίζει να φαίνεται μέσα στον Αύγουστο. Όμως προσοχή γιατί ολοκληρώνεται νωρίτερα από ότι στις παραθαλάσσιες περιοχές. Παρ’ όλα αυτά τα μελίσσια έχουν στη διάθεσή τους τουλάχιστον 20 ημέρες, «καλής» δουλειάς.

Τελικά χρειάζεται η παρακολούθηση των πληθυσμών του Marchalina για την καλύτερη αξιοποίηση των μελιτοεκκρίσεων;

Η παρακολούθηση και η επεξεργασία των στοιχείων που αυτή δίνει, μας παρέχει πληροφορίες για το στάδιο στο οποίο βρίσκεται το έντομο, την πυκνότητα του πληθυσμού, την θνησιμότητά του από παρασιτισμό ή φυσικά αίτια, την παραγωγή μελιτώματος.

Τα στοιχεία αυτά μπορούν να βοηθήσουν τον μελισσοκόμο στις αποφάσεις που πρέπει να πάρει (μεταφορά, τρύγο, ..), όπως επίσης και να τον προετοιμάσουν για την κατάσταση που θα δει στα μελίσσια, καθώς προηγούνται αυτής κατά 7-10 ημέρες.

Άντε τα είπαμε για ακόμη μία φορά!!!